
Covalima,11 Dezembru 2025 Suacia. Minístru Ministériu Administrasaun Estatal,𝐓𝐨𝐦á𝐬́ d𝐨 𝐑𝐨𝐬𝐚𝐫𝐢𝐨́ 𝐂𝐚𝐛𝐫𝐚𝐥, hamutuk ho Sua Excia. Vise-Minístru ba Fortalesimentu Institusionál, Paulo Manuel da S. dos Remédios, Sua Excia SEDL, Mateus W. dos Santos Tallo, Sua Excia SEATOU, Germano Santa Brites Dias, Dirétora DJSMAL hamutuk ho Reprezentante UNDP, Quinta feira ohin, halo lansamentu ba funsionámentu Balkaun Úniku iha Munisípiu Covalima Postu Administrativu Suai Suku Debos Aldeia Tabaco Lot, (Bairo Rompe).
Dekretu Lei Nu.49/2023 23 de Agustu, hatu’ur Balkaun Úniku nu’udar servisu deskonsentradu ida iha Diresaun Jerál Simplifikasaun, Modernizasaun, no Administrasaun Lokál (DGSMAL) ne’ebé tutela iha Ministériu Administrasaun Estatal. Nune’e mos iha DL. Nu.3/2025 de 22 de Janeiru, DG-SMAL sei asegura instalasaun servisu Balkaun Úniku no halo mós jestaun ba servisu BÚ iha territóriu nasionál hotu. Balkaun Úniku mak sentru servisu atendimentu iha nível lokál iha ne’ebé sidadaun ida-idak bele hetan asesu ba informasaun no asesu ba servisu públiku ne’ebé la hanesan iha fatin ida de’it, nune’e bele poupa tempu no poupa osan.

Sua Excia. Presidente Autoridade Munisípiu Covalima halore no hakneter iha okaziaun ne’e, Ita hatene katak ejisténsia Balkaun Úniku atu hala’o atendementu públiku ba ita hotu, uluk karik ita sei susar, ita sei terus, ita la’o do’ok, e han fulan barak liu, maibé ho harí uma hirak ne’ebé mak iha ona, atu la’o di’ak ba ita, automatikamente ba oin ita la susar hanesan iha pasadu liu ba, atendmentu públiku kona-ba produs Sertidaun Nasimentu (RDTL), Billeti Identidade, Certidaun Rejistu Kriminal no Pasaporte atu ajuda ferik no katuas sira. Privillejiu bo’ot ba povu Covalima tamba Nonu Governu iha hanoin di’ak hodi lori atendimentu públiku sira hakbesik a’an ba iha munisípiu hodi kria kondisaun atendementu ida ne’ebé lais, fasil no amigabel espesialmente ba povu rai doben Covalima.

Diretora Jeral DJSMAL hato’o mos diskursu iha momentu brilhante ida ne’e; Ho grasa Maromak nian ohin loron quinta feira, 11 Dezembru 2025 ita hamutuk halo lansamentu ba Balkaun Úniku Covalima nian, inisiativa hosi Ministériu Adminitrasaun Estatál liu hosi Diresaun Jerál simplikasaun no modernizasaun administrasaun lokál núdar diresaun responsábel ba halo jestaun no administrasaun no asegura instalasaun ba Balkaun Úniku (BU) iha teritoria Nasional hotu hanesan hatúr iha Dekrétu lei númeru 49/2023 23 de Agustu, no Dekretu Lei númeru 3/2025 de 22 de Janeiru.
Balkaun Úniku (BU) mak sempre Servisu deskonsentradu iha nivél lokál ne’ebé fasilita sidadaun sira, fahe informasaun no difrente tipu servisu públiku sira iha fatin ida deit nune’e bele poupa tempu, kustu no redus birokrasia. Balkaun Úniku hanesan mekanismu ida, husi promosaun ba prosesu desentralizasaun ne’ebé halo prestasaun Servisu ba atendementu públiku, hasa’e transparensia, satisfasaun no konfiansa ba administrasaun públika.
Balkaun úniku ejiste ho objetivu esensiál tolu mak hanesan :
1. Hakbesik prestasaun Servisu ba sidadaun sira
2. Moderniza no Simplika Servisu atendementu públiku ho lalais no fasíl
3. Promove transparensia no Governasaun di’ak iha ne’ebé aliña ho lei inan ho politíka estadu no Governu nian ne’ebé ita hotu hatene no koñese mak hanesan númeru sei ativu 137 konstitsional RDTL konsgra ona. Kaer ba prinsípiu hirak ne’e Balkaun Úniku ne’ebé establese ona iha Munisípiu Manututo, Baucau, Liquiça, Atauro, Dili, Aileu, Manufahi no Covalima, seman oin sei inagura tan Balkaun Úniku iha Oecusse no sei kontinua halo lansamentu iha inisía 2026 ba Balkaun Úniku iha Munisípiu Bobonaro Ermera, Ainaro, Viqueque no Lautem. Sei iha komprimísiu iha pratika valór sira ne’ebé temi ona katak, Balkun Úniku sei sai nudár fatin ba sidadaun ida idak atu espresa sira nia nesesidade no asede dokumentu esensíal sira no funsiona mos hanesan instrumentu hodi lori Governasaun besik liu tan ba povu. Iha sorin seluk implementasaun Balkaun Úniku sei kontribu ba atinjimentu objetivu dezenvolvimentu subtentável sira, liu-liu konaba redusaun desigualdade iha ne’ebé liu hosi Balkaun Úniku sei garantia asede servisu sira ne’ebé hanesan ba sidadan sira hotu no mos konaba paz no injustisa ne’ebé resposabel atu reforsa. Molok hakotu diskursu ba atividade inagurasaun Balkaun Úniku iha Covalima Parte DJSMAL mos husu deskulpa ba konvidadus sira hotu kualker erru ne’ebé mak akontese iha Serimonia ida ne’e. DJSMAL hato’o mos agredesementu ba Autoridade sira mak hanesan Presidente Autoridade Munisípiu Covalima, Sekretáriu Administrasaun no Finansas, Sekretáriu Planeamentu Investimentu no Dezenvolvimentu integradu, Sekretáriu Asuntu Sosiais no Organizasaun komúnitaria, Administradór Postu Administartivu hitu (7) Xefe Suku 30 no mos konvidadus ne’ebé mak partisipa iha serimónia inagurasaun no lansamentu Balkaun Úniku iha Munisípiu Covalima.

Diskursu hosi Xefe Unidade UNDP: Nudár onra bo’ot mai ha’u hodi reprezenta UNDP hodi mai halibur hamtuk iha fatin ida ne’e hodi partisipa iha inagurasaun, Balakaun Úniku iha Munisípiu Covalima. Inagurasaun Balkaun Úniku ida ne’e marka importante ida tan iha jornada Repúblika Demokrátika Timor Leste ninian atu lori Servisu públiku ida ne’ebé besik ba iha komunidade hodi haforsa Governasaun lokál, nune’e mos atu harí estadu ida ne’ebé modernu no inklusivu. Balkaun Úniku ne’ebé ita atu inagura ohin Quita Feira, 11 Dezembru 2025 ne’e la’os deit edifísiu Físiku. Maibe, reprezenta atu hala’o funsaun boa Servisu públiku ba Komunidade ne’ebé mak ohin hato’o ho di’ak tebes hosi sra Dirétora nomos hosi Sr. Presidente Autoridade Munisípiu Covalima. Balakaun Úniku reprenzenta transformasaun relasaun entre sidadaun no estadu iha Munisípiu Covalima. Ho inagurasaun Balkaun Úniku ida ne’e sei bele lori Servisu efensiais besik liu komunidade sei fó Servisu bai ha komunidade ne’ebé defisente liu. Nune’e mos ho Servisu ida ne’ebé modernu ho transparente liu tan. Inagurasaun ida ne’e nudár parte ida hosi reforma ampla ne’ebé lidera Governu Repúblika Demokrátika de Timot Leste Sr. Ministru Administrasaun Estatál Ex.sia Sr. Tomas Cabral atu nune’e bele asegura katak, Munisípiu hotu-hotu sei iha kapasidade nune’e mos ifraestrutura ida ne’ebé falla hodi bele hatán ba iha nesesidade komunidade ninian. UNDP sente orgullu atu bele suporta Governu Timor Leste Servisu hamutuk ho institusões estadu atu bele mak sai xave desentralizasaun hadi’ak liu tan Servisu transparensia públiku no espanda oportunidade iha Unidade to’o iha área rurais. Munisípiu Covalima iha Potensia ida ne’ebé mak bo’ot tebes, iha aspetu ekonomíku, Sosial no Jeográfia. Ho inagurasaun Balakaun Úniku ida ne’e sei bele reforsa liu tan hosi potensia sira ne’e hodi bele hasai ka halakon bareira ne’ebé durante ne’e sai satan komunidade hodi asesu ba iha servisus nune’e mos atu dezenvolve liu tan potensias sira ne’e. Husi parte UNDP sente agradese tebe-tebes ba konfiansa ne’ebé mak durante hetan hosi Governu no hosi Ministériu Administrasaun Estatál hodi bele Servisu hamutuk iha espíritu kolaborasaun ba iha inisiativa sira importante ne’e. ami mos rekoñese Servisu sira hosi administrasaun Munisípal sira inklui mos Munisípiu ne’ebé mak durante ne’e involve hosi prosesu planeamentu, konstruksaun, no agora ba oin ami fiar katak, involve liu tan iha Balkaun Úniku ida ne’e. Balkaun Úniku ida ne’e ofrese partense ba Komunidade Munisípiu Covalima, ida ne’e deseju para atu serve komunidade Covalima. Ami hein katak, ba oin unidade Covalima sei partispa liu hodi nune’e bele servisus ne’ebé mak postivu ba Povu Covalima. UNDP mos reafirma nafatin Komitmentu no komprimisiu husi UNDP nian sei kontinua Servisu hamutuk ho Governu Timor Leste ho Ministériu Estatál, Justisa no Ministériu relevante sira hodi bele Servisu ho efikas, efisensia, moderna, nakloke hosi Governu ba iha ita nia sidadaun Timor Leste.

Momentu importante ida ne’e Vice Minísteriu Justisa mos husik hela lia menon ba Entidades hotu iha rai Covalima laran Primeira ves hau hare edifisiu ida ne’e boot liu tan, parabens ba Covalima, hau nia esperasa katak, ita bele halo livremente uja sistema hodi hetan primeira faze dokumentu ne’ebé ohin Sra. Dirétora DJSMAL koa’lia tia ona, Billeti Identidade, Sertidaun seluk no passaporte. Ita hakarak fó informasaun katak Ofisina públiku Minístreriu Justisa sei iha stok sufisiente ba passaporte biometrik, ita iha besik rihun sanulu resin lima stok pasaporte biometrik ba tinan tomak sei iha, reforsa tan katak Ministériu Administrasaun Estatál haforsa tia ona stok ba kaderneta BI ka Blanko, konfirmadu, dadaun ne’e iha kolaborasaun diak tebes entre Ministériu Justisa no MAE. Tamba ne’e, ita tenki kolabora ho diak, povu mos servisu ho diak, Ita mai atu serve povu, importante mak qualqer dezentendimentu ita bele prende, bele kontaktu Dirétor Jerál MAE hodi kolabora kualker kauza ne’ebé ita halo, ita halo ba povu, la’os ita halo ba Ministériu Justisa, ita mai iha ne’e atu servi povu, Kualker problema lalika hirus, lalika nervosu, ita mak rejolve problema hotu. La’os mai atu kria difikuldade ba povu, ita mai atu fasilita servisu, Evita tan ita nia dadus ne’ebé públikamente ita koñese, ha’u husu Dirétor no funsionáriu Ministériu Justisa favór kolabora ho MAE no funsionáriu e dirétor jerál para servi povu ida ne’e ho dignu espesial povu Covalima tomak.

Sua Excia. Ministru Ministériu Administrasaun Estatál halo diskursu Iha inagurasaun Balkaun Úniku Ne’e, Excelencia Minístru MAE, Tomás do Rosário Cabral salienta tan katak Fatin ( Balkaun Úniku) ne’e sai sentru de atendementu, lori Governasaun besik liu mai povu. Mais sentru ida ne’e atu halo atendementu ba munisípiu, tamba ne’e koordenadora Balkaun Úniku ne’e tenke iha koordenasaun servisu ida mais amigavel, liu-liu iha parte atendimentu sira ne’e. Husu ba Munisípiu Covalima oan sira, Autoridade sira, Sivíl no Militar, fatin ida ne’e ita boot sira tenke asegura, tamba fatin ida ne’e mak sei fó servisu atendimentu besik no lalais liu ba populasaun sira iha ne’e. Iha biban ne’e mos Sua Excia. MAE mos hato’o Nia apresiasaun no Parabéns no Susesu ba Povu Covalima no Autoridade sira hotu ne’ebé presente iha fatin Balkaun Úniku hodi realiza lansamentu ba dahuluk Balkaun Úniku iha Covalima hodi fó atendementu besik liu ba populasaun sira ne’ebé hakarak atu hetan kartaun identidade, Afrima S.E. Ministru MAE. Sua Excia Minístru MAE Tomás do Rosário Cabral, Sita tan oinsa mak Munisipiu Covalima bele hakat ba iha Câmara Munisípal, iha tempu badak nia laran ekipa avaliasaun kondisaun mínimu sei mai halo intervista ba administradór Postu Administrativu sira, Diretór/a Servisu munisípais sira, Sekretáriu Munisípal sira, ita bo’ot sira sei oferese informasaun, tamba tuir rejolusaun Governu 2027 depois de elisõens Prisidensiais, sei iha elisaun ba Munisípiu balu, keta Covalima tama karik, wainhira Munisípiu Covalima tama ha’u fó rekomendasaun ka orden ida, tuir hau nia hare Covalima bele Primeiru Munisípius fronteira. Maibe, ita tenki halakon grupunismu, Covalima di’ak, Auoridade diak, imi hotu diak, povu diak liu, povu terus barak liu tia ona, imi sira ne’e mai atu hakman povu ninia terus, imi halakon tia, grupunismu ne’e, Imi bele Avansa ba iha Câmara Munisípal.

Copyright : Média Center Vokal Point Munisípiu Covalima












